Respublikada atmosfera havosi ifloslanishi monitoringi bo'yicha ma'lumot

Shahardagi havo sifati tabiiy va antropogen omillarning murakkab o‘zaro ta’siri natijasida shakllanadi. Relef, qurilish arxitekturasi va iqlim parametrlari (havo harorati, shamol tezligi, yog‘ingarchilik, yer usti va baland inversiyalar, atmosferadagi turg‘un vaziyatlar) shaharlarda havo sifatini shakllantirishning muhim shartlari hisoblanadi. O‘zbekiston shaharlarida atmosfera havosining ifloslanishi ustidan muntazam kuzatatuvlar olib borish   O‘zgidromet tomonidan 1972 yilda boshlangan.

Ayni paytda O‘zgidromet tomonidan 26 ta shaharda 73 ta statsionar kuzatuv punktlarida, jumladan, 8 ta avtomatik stansiyada atmosfera havosi ifloslanishining fon monitoringi olib borilmoqda. Namuna olish har kuni statsionar kuzatuv punktlarida kuniga 3 marta (mahalliy vaqt bilan 7:00; 13:00; 19:00, yakshanba va bayram kunlaridan tashqari), shuningdek, onlayn avtomatik stansiyalarda amalga oshiriladi. Toshkent shahrida 15 ta havo ifloslanishini nazorat qiluvchi postlar (2 ta avtomatik monitoring stansiyasi) mavjud.

Butun hudud bo‘ylab asosiy ifloslantiruvchi moddalar: oltingugurt dioksidi, uglerod oksidi, azot oksidi va dioksidi, qattiq zarrachalar (chang) monitoringi v nazorati olib boriladi. Yaqin atrofdagi yotuvchi manbalarning o‘ziga xos xususiyatlariga qarab, o‘ziga xos ifloslantiruvchi moddalarning konsentratsiyasi ham aniqlanadi: formaldegid, ammiak, fenol, vodorod ftorid va og‘ir metallar: mis, qo‘rg‘oshin, rux va kadmiy. Avtomatik kuzatuv stansiyalarida qattiq mayda zarrachalar konsentratsiyasi 10 mikron va 2,5 mikrongacha bo‘lgan fraksiyalarda o‘lchanadi (bundan keyin RM10, RM2.5).

Ma’lumot uchun: Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining havo sifati bo‘yicha ko‘rsatmalariga ko‘ra, atrof-muhit va aholi salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan asosiy havo ifloslantiruvchi moddalar: muallaq zarralar (chang), azot dioksidi (NO2); oltingugurt dioksidi (SO2); uglerod oksidi (CO); yer ustidagi ozon (O3).

Atmosfera havosidagi ifloslantiruvchi moddalarning tarkibi SanPin
0293-11 Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan o‘rnatilgan ruxsat etilgan maksimal konsentratsiyalar (REM) bilan taqqoslanadi.

Atmosfera havosi monitoringi tarmog‘idan olingan ma’lumotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, respublikaning aksariyat shaharlarida asosiy ifloslantiruvchi moddalarning o‘rtacha yillik konsentratsiyasi me’yordan oshmaydi.

Biroq sanoatlashgan Olmaliq, Chirchiq, Farg‘ona, Angren, Toshkent shaharlarida azot dioksidi, oltingugurt dioksidi, fenol miqdori bo‘yicha me’yordan ortish kuzatilmoqda.

Respublika bo‘yicha 18 ta shaharda 29 ta kuzatuv punktida chang bo‘yicha kuzatuvlar olib boriladi. Atmosfera havosining qattiq muallaq zarrachalar (chang) bilan ifloslanishining shakllanishida geografik joylashuvi, tuproq tarkibi, ob-havo sharoiti (shamol, shtil, yuqori harorat omillari, qurg‘oqchilik), shuningdek, qurilish ishlari hajmining oshishi, yashil maydonlarni qisqartirish (ko‘p yillik qattiq daraxtlarni kesish) daraxtlar) muhim rol o‘ynaydi. Monitoring natijalari asosan Nukus, Buxoro, Urganch, Samarqand, Andijon, Termiz, Toshkent shaharlardagi chang bo‘yicha ortiqcha miqdorlarni qayd etadi.

 O‘zgidromet kuzatuv punktlaridan olingan atmosfera havosining ifloslanishi haqidagi  ma’lumotlar monitoring.meteo.uz.  saytida joylashtiriladi.