ILMIY-TADQIQOT GIDROMETEOROLOGIYA INSTITUTI
GMITIning asosiy vazifalaru:
O‘zbekiston Respublikasi va O‘rta Osiyo hududida global miqyosda atmosferada, ionosfera, gidrosfera, gidrometeorologiya rejimi va agrometeorologik sharoitlarning qonunchiliklarini o‘rganish.
Xalq xo‘jaligining turli tarmoqlari uchun zarur bo‘lgan gidrometeorologik va agrometeorologik rejim va tabiiy muhitning ifloslanishi holati bo‘yicha ilmiy-ma’lumotnoma qo‘llanmalari, normativ hujjatlar tayyorlash. Ilmiy ishlarni tayyorlash va e’lon qilish.
Oral dengizi havzasining milliy gidrometeorologik xizmatlariga gidrometeorologik, agrometeorologik, iqlim tadqiqotlari va bashorotlar, tabiiy muhitning ifloslanishini oʻrganish, qurgʻoqchilik va cho‘llanish sohasida, shuningdek, gidrometeorologik hodisalarga faol ta’sir ko‘rsatish.
- Gidrologik tadqiqotlar. Iqlimning uzoq muddatli o‘zgarishi o‘rganish uchun suv resurslarining o‘zgarishini baholash.
- Gidrometeorologik hodisalar va jarayonlarga faol ta’sir ko‘rsatish usullarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish.
- Gidrometeorologiya va glyatsiologiya bo‘yicha rejimiy-ma’lumotnoma, ma’lumotlar banklari va axborot tizimlarini tashkil etish.
- O‘rta Osiyo hududida atmosfera havosi, usti suvlari va tuproqning ifloslanish darajasini o‘rganish va baholash; tabiiy muhitning ifloslanishini o‘zgartirish prognozlarini ishlab turli tabiiy va antropogen omillarning tabiiy muhit holatiga ta’sirini tahlil qilish.
- Gidrometeorologiya, agrometeorologiya va glyatsiologiya jarayonlarini o‘rganish bo‘yicha ishlarga ilmiy-metodik rahbarlik qilish.
- Iqlim tadqiqotlari, iqlim va uning o‘zgarishlarini o‘rganishga yangi yondashuvlar ishlab chiqish.
- Qurg‘on va cho‘l cho‘linishini monitoring qilish.
- Gidrometeorologik va agrometeorologik hisob-kitoblar usullari va prognoz, xavfli gidrometeorologik hodisalar prognozlari usullarini ishlab chiqish, takomillashtirish va amaliyotga joriy etish.
GMITI
Boshqaruv apparati
Direktor – t.f.d к.э.н. Аgzamov Fаyzullа Sаyidakbаrоvich
Director o‘rinbosari –
Ilmiy kotib - r.b.x Tillyahodjaeva Zuhraxon Jahongirovna
BO‘LIMLARI, LABORATORIYAL FUKNKTSIYAARI
OB-XAVO BASHORATLARI BO‘LIMI
Bo‘lim tuzilmasi:
• Sinoptic ob-havo prognozlari laboratoriyasi
• Ob-havo xisob bashoratlari laboratoriyasi
Bo‘limning asosiy vazifalari:
Oldindan bashoratlash uchun ob-havo turli prognoz usullarini ishlab chiqish va takomillashtirish sohasida ilmiy tadqiqotlar bajarish.
Bo‘limning ustuvor vazifalari quyidagilardan iborat:
- mahalliy va mintaqaviy miqyosdagi meteorologik maydonlarni tahlil qilishning tezkor usullarini va hududiy havo-havo prognozlarini ishlab chiqish;
- havo-iqtisodiyotning qisqa muddatli dasturlarini takomillashtirishga qaratilgan ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish;
- O‘zbekiston hududi bo‘yicha ob-havo prognoz sohasida tadqiqotlar o‘tkazish;
- •turli oldindan etib beriladigan ob-havo tahlilini tahlil qilish va oldindan oldini olishning sinoptik-statistik va gidrodinamik usullarini ishlab chiqish va takomillashtirish;
- O‘rta Osiyo sinoptik jarayonlari va ularning tabiiy va antropogen omillari ta’sirida uzoq muddatli tebranishlarini tadqiqot qilish;
- ilmiy-amaliy ma’lumotnomalar tayyorlash;
- bo‘lim natijalarini amaliyotga joriy etishda uslubiy yordam ko‘rsatish.
Foydalanish sohasi
Natijalar O‘zgidrometning tezkor prognostik faoliyatida qo‘llaniladi va davlat hokimiyati organlarining, O‘zbekiston iqtisodiyotining barcha tarmoqlari va mamlakat aholisining prognostik mahsulotlari bilan meteorologik xizmat ko‘rsatadi
GIDROLOGIYA BO‘LIMI
Bo‘lim tuzilmasi:
• Gidrologik jarayonlarni matematik modelьlashtirish laboratoriyasi
• Xavfli gidrologiya hodisalarini tadqiqot laboratoriyasi
• Suv resurslari laboratoriyasi
Bo‘limning asosiy vazifalar:
Bo‘lim faoliyatining zamonaviy faoliyati Oral degizi suv havzasining suv ob’ektlarida monitoring qilish sohasidagi ilmiy va ilmiy-metodik ishlar, suv balansi va gidrologik tekshirish, elementlarini gidrologik hisob-kitob va prognoz usullarini takomillashtirish bilan bog‘liq.
Iqlim o‘zgarishi va gidrometeorologik jarayonlar bilan bog‘liq gidrologik rejimni o‘rganish masalalari bo‘yicha ilmiy grant va dasturlarni bajarish.
O‘zgidrometning tezkor bo‘linmalariga quyidagi qismda metodik yordam ko‘rsatadi:
- Gidrologiya sohasidagi amaldagi rahbar hujjatlar, tarmoq bo‘linmalari uchun ustuvorlik va usuliy ko‘rsatmalar to‘g‘risidagi usuliy tavsiyalar, tushuntirishlar tayyorlash masalalari muhim.
- Gidrologik kuzatuvlar ishlab chiqarish va teGAThli axborotlarni tezkor topshirish bo‘yicha rejali vazifalar tuzish bo‘yicha usuliy ko‘maklashish.
- Gidrologiya postlaridan ma’lumotlarni qayta ishlash, Oral dengizi havzasi daryolarining gidrologik rejimini o‘rganish va Uzgidromet uchun gidrologik rejim va er usti suv resurslari to‘g‘risida tahlil materiallarini tayyorlash.
- Gidrologik ma’lumotlarni qayta ishlash va O‘zgidromet bo‘linmalariga xavfli gidrologik hodisalar to‘g‘risida gidrologik prognozlar va oldini olishlarni tuzishda metodik yordam ko‘rsatish.
- Xavfli tabiiy (gidrologik) hodisalar yuzasidan oldini olish va xabardor qilishning tezkor tizimi faoliyat ko‘rsatishini ta’minlash.
- xizmat ko‘rsatilayotgan hududdagi holatlar, falokatlar, tabiiy falokatlar va boshqa favqulodda vaziyatlar oqibatlarini bartaraf etish bilan bog‘liq ishlarni gidrologik ta’minlash.
- O‘zgidromet faoliyati hududidagi daryo basseynlarida qurilish usti suvlarini bo‘lish bo‘yicha Davlat suv kadastri va suv hisobini yuritishga ko‘maklashishni ta’minlaydi.
- O‘zbekiston hududidagi gidrologik vaziyatni ta’kidlaydigan qurilish suv resurslari to‘g‘risidagi yillik ma’lumotlar, ma’lumotnomalar, byulletender, sharhlar va boshqa umumlashtirilgan materiallarni nashrga tayyorlashga ko‘maklashish.
- O‘zgidromet gidrologik kuzatuv materiallarini bosib chiqarishga tayyorlashga ko‘maklashish
- gidrologiya postlarini ochish, yopish, o‘tkazish va ta’mirlash bilan bog‘liq ishlarni muvofiqlashtirishga ko‘maklashish
- O‘zgidromet mutaxassislari va tarmoq bo‘linmalari malakasini oshirish bo‘yicha tadbirlarni tashkil etish va o‘tkazish (yig‘ilishlar, kurslar, stajirovkalar).
Foydalanish sohasi:
Gidrologiya bo‘limi maslahatlar beradi va tahlil materiallarini tayyorlaydi:
- Orol dengizi suv yigʻish havzasida daryolarning gidrologik rejimini shakllantirish va rivojlantirish sharoitlari toʻgʻrisida •.
- O‘zbekistonning gidrologik rejimini o‘zgartirish va aholi va xo‘jalik ob’ektlarini suv bosish havfi to‘g‘risida;
- O‘zbekiston hududi bo‘yicha qurg‘oqchilik xavfi haqida ma’lumot beradi.
GLYATSIOLOGIYA BO‘LIMI
- Gidrologik jarayonlarni kuzatish davlat tizimining faoliyati va rivojlanishini, shuningdek O‘zbekiston hududidagi daryo, ko‘l va suv omborxonalarining gidrologik rejasi to‘g‘risidagi axborotlarni yig‘ish, ishlash, hisobga olish, saqlash va tarqatish
- Davlat hokimiyati organlarini, iqtisodiyot tarmoqlari va aholini xizmat ko‘rsatilayotgan hududda va ayrim turdagi axborot mahsulotlari bo‘yicha gidrologik sharoitlarning haqiqiy holati to‘g‘risida ma’lumot bilan ta’minlash.
- O‘zbekiston hokimiyati organlari, aholi va manfaatdor tashkilotlarini ilmiy tahlil gidrologik ma’lumotlar bilan ta’minlash, shu jumladan, bahor suv davrida.
Bo‘lim tuzilmasi:
- Qor qoplami va qor ko‘chki laboratoriyasi
- Muzliklarni tadqiq qilish laboratoriyasi
Bo‘limning asosiy vazifalar:
Glyatsiologiya bo‘limining asosiy ilmiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat.
Iqlim o‘zgarishlari munosabati bilan ularni zamon va makonda tarqalishi.
Manfaatdor xalq xo‘jaligi hizmatidagi tashkilotlarining buyurtmalari bo‘yicha shartnoma ishlarini bajarish.
Davlat tezkor xizmatlari, loyiha institutlari, transport kompaniyalari va ta’lim muassasalariga maslahatlar berish.
Oliy ta’lim muassasalarida glyatsiologik tadqiqotlar sohasida lektsiyalar o‘tkazish va bakalavrlar, maGATtrlar va kichik o‘qituvchilar tarkibining malakasini oshirishda yordam ko‘rsatish.
Toshkent shahridagi qor qoplami bo‘yicha er usti, aviadistantsiya va yo‘ldoshlar ma’lumotlarini yig‘ish, tahlil qilish va umumlashtirish. Qor jamg‘inini ixtisoslashtirilgan kuzatishlar bo‘yicha ma’lumotlar bankini yuritish.
Tog‘larda qor zapasini baholash usullarini takomillashtirish.
O‘zbekiston tog‘ havzalarida barqaror qor jamg‘inining xususiyatlarini taqsimlash bo‘yicha fazo va vaqtda qonunchiliklarni aniqlash.
Iqlim o‘zgarishiga munosabati bilan Toshkent shahridagi barqaror qor qatlami rejimining hisoblash.
Qor ko‘chkisini stantsiyalariga xizmat ko‘rsatish zonalarida qor-qor rejimini tadqiqot qilish (SLS xodimlari bilan birgalikda).
Zamonaviy talablarni hisobga olgan holda qor ko‘chkisi ishlari bo‘yicha ma’lumotnoma hujjatlarini ishlab chiqish.
Zamonaviy sharoitlarda va iqlim o‘zgarishi munosabati bilan barqaror qor jamg‘armasi rejimini o‘rganish masalalari bo‘yicha ilmiy grant va dasturlarni bajarish.
Qor qoplamasi rejimining xususiyatlarini hisobga olish bo‘yicha matematik usullarni qo‘llash bo‘yicha usuliy tavsiyalar tayyorlash •
Barqaror qor jamg‘inining xususiyatlariga ega bazaviy GAT-kartalar yaratish, shu jumladan, toshlarning shakllanishi, buzilishi va ularning davomiyligi sanalari, shuningdek, eng kam qor zapaslari.
Kamchiq to‘g‘ri tumanidagi qo‘shqin xavfini baholash va gidrometeorologik ta’minlash bo‘yicha ilgari ishlab chiqilgan usullarni tahlil qilish.
O‘zgidromet bo‘linmalari xodimlariga malaka oshirish uchun usuliy va maslahatli yordam ko‘rsatish •.
O‘zbekiston taularidagi muzlik va muz zonalari bo‘yicha er usti, aviadistantsiya va yo‘lsozlik ma’lumotlarini yig‘ish, tahlil qilish va umumlashtirish.
Muzliklarni ixtisoslashtirilgan kuzatishlar bo‘yicha ma’lumotlar bankini yuritish.
O‘zbekiston muzliklarini inventarizatsiya qilish (OMOGYaiGK bilan birgalikda);
O‘zbekistonning tog‘ tumanlari muzlashining zamonaviy holatini baholash (O‘zgidromet OMOGYaiGK bilan birgalikda).
Foydalanish sohasi
Bo‘lim O‘zgidrometning OMOGYaiGK bo‘limi bilan birgalikda xalq xo‘jaligini o‘zlashtirish hududlarining qo‘chqi xavfini baholash bo‘yicha shartnoma ishlarini bajarmoqda. Ishlab chiqilgan tavsiyalar istiqbolli xalq xo‘jaligini o‘zlashtirish bo‘yicha tog‘ hududlarining qulaylik hamda havf darajasini baholash bo‘yicha amaliy ahamiyatga ega.
O‘z vakolatlari, olingan tadqiqot, ishlanmalar natijalari va to‘plangan tajriba doirasida bo‘lim O‘zbekistonning barcha manfaatdor tashkilotlariga maslahatlar tarzida yuboradi va xizmat ko‘rsatadi.
O‘zgidromet bo‘linmalariga (xususan OMOGYaiGK) bo‘limda bajarilgan ilmiy-tadqiqot ishlari natijalarini joriy etadi. Taqdim etilgan materiallar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga, Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligiga, O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligiga, boshqa davlat organlari va xalq xo‘jaligi tashkilotlariga turli ma’lumot va byulitenlar berish uchun qo‘llanadi
Glyatsiologiya bo‘limi O‘zgidromet OMOGYaiGKga Qor ko‘chkilari bo‘yicha Boshqaruv qo‘llanmasini yangilash bo‘yicha materiallar tayyorlashda metodik yordam ko‘rsatmoqda.
IQIM O‘ZGARISHI BO‘LIMI
Bo‘lim tuzilmasi:
• Mintaqaviy iqlim o‘zgarishi laboratoriyasi
• Amaliy klimatologiya laboratoriyasi
Bo‘limning asosiy vazifalari
Bo‘lim faoliyati O‘zgidromet iqlim kadastri bo‘limi bilan hamkorlikdagi ishlar asosida iqlim monitoringi, iqlimning o‘zgarishliligi va uzoq muddatli tendentsiyalarini tahlil qilish sohasidagi ilmiy ishlar bilan bog‘liq.
O‘zgidromet jamg‘armasi Gidrometfondining meteorologik ma’lumotlar axborot bazasini yaratish va rivojlantirish bo‘yicha ishlarga ilmiy-metodik rahbarlik qilish;
ixtisoslashtirilgan iqtisodiy ma’lumotlar massivlarini ishlab chiqish va yaratish;
O‘zgidromet bilan iqlim ma’lumotlarini tayyorlash va tadqiqotdan o‘tkazish bo‘yicha qo‘shma ishlarni tashkil etish va amalga oshirish;
iqlim tizimining holatini tahlil qilish, zamonaviy iqlim o‘zgarishlarini o‘rganish;
iqtisodiyotning turli tarmoqlariga iqlim o‘zgarishi sharoitlari ta’sirini baholash;
O‘zbekiston Respublikasi hududida iqlim sharoitlari monitoringi;
iqlim ma’lumotlarini ilmiy-tadqiqot ishlarida foydalanish va iqtisodiyot tarmoqlarini ta’minlash uchun umumlashtirish;
iqlim holati bo‘yicha ma’lumotnoma-axborot nashrlarini tayyorlash.
Qo‘llash sohasi
Davlat fuqaro aviatsiyasi, turizm sohasi,sog‘likni saqlash idoralari va boshqa manfaatdor tashkilotkarni Respublikaning iqlim, iqtisodiy tashkilotlarini ma‘lumot va tavsiflar bilan ta‘minlash.
ATROF MUHITNI IXFOSLANISHI TADQIQLASH BO‘LIMI
Bo‘lim tuzilmasi:
• Ekologik monitoring laboratoriyasi
• Er ustki suv sifatini tadqiqot laboratoriyasi
• Ifloslashuvchi moddalarni tadqiqot laboratoriyasi
Bo‘limning asosiy vazifalari
• Tabiiy muhitlarning ekologik holati monitoringi va tadqiqotlarini ilmiy asoslangan metodologiyasini rivojlantirish
• Tabiiy muhitlarning ifloslanishi monitoringining mavjud tizimlari mexanizmini takomillashtirish – nazorat postlarini, kuzatuv dasturlarini joylashtirishni optimallashtirish, yangilangan hujjatlar tizimini
• Atrof-muhit sifatini baholash bo‘yicha qabul qilingan xalqaro hujjatlarni O‘zbekiston sharoitlariga moslashtirish va attestatsiya qilish
• Atmosfera havo sifati, shu jumladan aerozollar va parnik gazlari ustidan nazorat tarmog‘ini optimallashtirish bilan bog‘liq tadqiqotlar qilish
• Tabiiy muhitlarning ifloslanish bo‘yicha ma’lumotlar bankini tashkil etish.
Atrof-muhitga antropogen ta’sirini kamaytirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish
• Tabiiy muhit holatini masofadan monitoring qilishni ishlab chiqish va takomillashtirish
• Havo massalari tomonidan aerozollarni o‘tkazishning matematik modellarini takomillashtirish
• Ilmiy ish, monografiyalar, uslubiy tavsiyalar va yo‘riqnomalar chop etishga tayyorgarlik
• O‘zgidromet xizmatlari, shuningdek boshqa vazirlik va idoralar bo‘linmalari faoliyatida tabiiy muhitning ifloslanishini monitoring qilish ishlarini tashkil etishda ilmiy-metodik yordam ko‘rsatish
• O‘zbekiston Respublikasi hududining ifloslanish darajasini aniqlash bo‘yicha ekspeditsiya ishlarini o‘tkazish
• O‘z faoliyati yo‘nalishlari bo‘yicha simpoziumlar, s’ezdlar va konferentsiyalarni tashkil etish va o‘tkazishda ishtirok etish
• Suv sifatini monitoring qilish tizimini optimallashtirish bo‘yicha ishlar
• O‘zbekiston daryolarining zamonaviy gidroximyo holatini o‘zgartirish bo‘yicha tadqiqotlar va GAT texnologiyalarini qo‘llab-quvvatlash orqali usti sifat axborot-tahlil tizimini ishlab chiqish
Ilmiy mehnat, monografiyalar, usuliy tavsiyalar va yo‘riqnomalar chiqarishga tayyorlash
• O‘zgidromet xizmatlari va laboratoriyalari, hududlar faoliyatida ilmiy-metodik yordam ko‘rsatish
• Tumanlar va alohida joylarni ekspeditsiyalik ko‘rikdan o‘tkazish, kimyoviy tahlillar o‘tkazish uchun suv namunalarini tanlash
• Laboratoriya faoliyati yo‘nalishlari bo‘yicha simpoziumlar, s’edzlar va konferentsiyalarni tashkil etish va o‘tkazishda ishtirok etish
• Atrof-muhitning ixloslanish holatini baholash, O‘zbekiston Respublikasi hududi bo‘yicha lastanuvlarning tarqatilishi kartalarini tuzish
• Atrof-muhit ob’ektlarini baholashda kosmik rasmlarni olish va qo‘llash bilan ishlash
• Ixloslanishning oldini olish va kamaytirish bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish
Aydar-Arnasoy ko‘l tizimi misolida suv ob’ektlarining ekologik holatini baholash bo‘yicha metodologik yondashuvlarni rivojlantirish ishlarini amalga oshirish
• Ekosistema komponentlaridagi ixloslashuvchi moddalar tarkibini baholash bo‘yicha tadqiqotlar olib borish
• Suv massalarining ikkinchidan iborat ixloslanish darajasi o‘rganish
• O‘zgarayotgan iqlim sharoitida er degradatsiyasini va qurg‘oqchilikka xavfsizligini baholash uchun masofadan zondlash usullari va texnologiyaning DIS rivojlantirish va moslashtirish bo‘yicha tadqiqotlar olib boorish.
Amudariya va Sirdaryo transchegaraviy daryolarining gidrologik va gidroximik rejimlarini, kollektorlarni tadqiqotlar olib borilmoqda.
• Ilmiy mehnat, monografiyalar, usuliy tavsiyalar va yo‘riqnomalar chop etishga tayyorgarlik qilish
• O‘zgidromet xizmatlari, shuningdek boshqa vazirlik va idoralar bo‘linmalari faoliyatida tabiiy muhitning lastanishini monitoring qilish ishlarini tashkil etishda ilmiy-metodik yordam ko‘rsatish
• Kimyoviy tahlil o‘tkazish uchun namunalar tanlab olish bilan muhit sifatini o‘rganish tumanlarini ekspeditsiyalik tekshiruvdan o‘tkazish
• Atrof-muhit ob’ektlarining ifloslanish darajasini baholash bo‘yicha kimyoviy tahlillar o‘tkazish
• Laboratoriya faoliyati yo‘nalishlari bo‘yicha simpoziumlar, s’edzlar va konferentsiyalarni tashkil etish va o‘tkazishda ishtirok etish
Foydalanish sohasi
- O‘zgidromet xizmatlari va manfaatdor vazirlik va idoralarning zamonaviy usullari (texnologiyalar GAT, kosmik rasmlar) qo‘llab-quvvatlangan holda atrof-muhit ob’ektlarining kompleks ekologik monitoringini rivojlantirish va takomillashtirish bo‘yicha ilmiy asosli axborotlaish
- Atrof-muhit ob’ektlarining sifatini baholash bo‘yicha olingan metodologik ishlanmalar aniq mintaqaning ekologik holati, atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha qaror qabul qiluvchi tuzilmalar uchun joyning rivojlanish holati to‘g‘risida tahlil materiallaridiy materiallarni tayyorlashda foydalanish
- Atrof-muhit ob’ektlarining sifati bo‘yicha yaratilgan ma’lumotlar bazasi xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar uchun axborot tayyorlash uchun foydalaniladi
- Shahar aglomeratsiyasi muhiti o‘z-o‘zini tozalash meteorologik salohiyati va ifloslashtirish maydonlarini hisobga olish va kartografiya qilish uchun ishlab chiqilgan dasturiy ta’minot, shuningdek, nazorat tarmog‘i postlarini yanada yo‘naltirish uchun dastur yaratiladi. Loyiha natijalari aholi va Sog‘liqni saqlash vazirligining monitoring va axborot tizimini rivojlantirishga xizmat qiladi
- Tadqiqot natijalariga ko‘ra, O‘zbekistonda birinchi marotaba “Favqulodda tabiiy jarayonlarning iqlim atlas-ma’lumotnomasi ” ishlab chiqilib, bosib chiqildi. Hujjat O‘zgidromet va Favqulodda vaziyatlar vazirligi bo‘linmalari faoliyati uchun zarur.
- Gidrobiologiya monitoringi uchun usuliy tavsiyalar bo‘yicha V.N.Talskiyning monografiyasidan tayyorlanadi. Materiallar suv ekotitmalarini monitoring qilishda foydalaniladi va ilmiy ahamiyatga egadir
- Suv ob’ektlari holatining salbiy o‘zgarishlari to‘g‘risida davlat organlari va yuridik shaxslarga qulay bo‘lmagan antropogen ta’sirlarining oldini olish maqsadida va ochiqligini ta’minlash maqsadida er usti suvlarining sifati bo‘yicha ekologik axborot beriladi
- O‘zbekiston daryolarining zamonaviy gidroximiya holatini o‘zgartirish tadqiqotlari ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zgidromet tizimida foydalanish uchun GAT texnologiyasini qo‘llash orqali sifati axborot-tahlil tizimi ishlandi
- Ekologik monitoring samaradorligini oshirish usullari bo‘yicha natijalar hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini prognozlashtirish uchun tabiiy resurslarni boshqarish sohasida, shuningdek favqulodda vaziyatlar prognozini tuzishda va ularning oldini olish choralarini olishda zarur (O‘zgidromet, FAV)
- Ekotimni barqarorlashtirish va holatini yaxshilash bo‘yicha olingan natijalar O‘zgidromet Monitoring va tezkor xizmati bo‘limi, O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, Suv va qishloq xo‘jaligi vazirliklari va ААСО Direktsiya direktsiyasining tadbirishlarini tizlarining tizlarida tadiq tizimiga to‘yish amalik amalik amalarida tir
- Toshkent ekologik monitoringi tizimini takomillashtirish natijalari sanoat va qishloq xo‘jaligi toksikantlari tomonidan GAT exnologiyalaridan foydalanish bilan ifloslanishning turli darajasini aniqlash uchun foydalaniladi.
QISHLOQ XO‘JALIGI METEOROLOGIYASI BO‘LIMI
Bo‘lim tuzilmasi:
• Agroklimatik resurslar va agroekologik monitoring laboratoriyasi
• Cho‘l va yarim cho‘llar agrometeorologiyasi laboratoriyasi
Bo‘limning asosiy vazifalari:
Qishloq xo‘jaligi meteorologiyasi bo‘limining ilmiy tadqiqotlari O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini agro- va zoometeorologik ta’minlashni ishlab chiqishdan iborat
Bo‘lim ilmiy faoliyati quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- agrometeorologik holatini baholashning yangi usullarini ishlab chiqish va amaldagi usullarini takomillashtirish, ekinlarining rivojlanishi va unumdorligini sifatli va unumli jihatini ko‘rsatish;
- mahsulotlar jarayonini modellashtirish va paxta va boshqa qishloq xo‘jaligi ekinlarining yangi navlarini o‘sish, rivojlantirish va hosildorligini shakllantirish, shuningdek, muntazam va tezkor axborot asosida tezkor va optimal xo‘jalik qarorlari qabul qilish uchun agrometeorologik maslahatlarni ishlatish;
- O‘zbekiston hududi bo‘yicha agrogidrologik jihatda issiqlik rejimini tadqiqotdan o‘tkazish;
- nazorat va eksperimental ishlarni texnik qayta jihozlash va agrometeorologik darajasini oshirish maqsadida yangi er usti va masofadan o‘lchash vositalarini joriy etish;
- qishloq xo‘jaligiga agrometeorologik xizmat ko‘rsatishning yangi ilmiy-asosli usullarini takomillashtirish va ishlab chiqishni ta’minlaydi.
- O‘zgidrometning tezkor bo‘linmalariga agrometeorologiya sohasidagi tarmoq bo‘linmalari uchun usuliy tavsiyalar, ta’limlar va usuliy ko‘rsatmalar tayyorlash bo‘yicha usuliy yordam ko‘rsatish, meteorologiya va agrometeorologiya stantsiyalarida agrometeorologiya nazoratlarini ishlash bo‘yicha rejali topshiriqlar bajarish bo‘yicha metodik maslahat va yullanma berish.
Foydalanish sohasi:
O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi tumanlarida agrometeorologiya sharoitlarini kuzatish, meteorologiya va agrometeorologiya sharoitlari to‘g‘risidagi axborotlarni yig‘ish, qayta ishlash, saqlash tizimining ishlashini ta’minlash.
Respublika hukumat va xo‘jalik tashkilotlari, O‘zbekiston qishloq xo‘jaligining paxtachilik, g‘alla xo‘jaligi, meva-sabzavotchilik, uzumchilik, chorvachilik agroklimatik ma’lumotlar, agrometeorologik prognozlar bo‘limi orqali qishloq xo’jalik ekinlarini o‘rganish asosida agromete holat to‘g‘risida ma’lumot tarqatish
O‘zbekiston agrometeorologlari qishloq massa, paxta va boshqa ekinlarni ekish muddatlarini, paxta defoliatsiyasini o‘tkazish muddatlarini, chorvachilikda xo‘jalik tadbirlarini o‘tkazish muddatlari va joylarini aniqlashda maslahatlar beradi.
ATMOSFERA JARAYONLARIGA FAOL TAʼSIR ETISH BOʻLIMI
Bo‘lim tuzilmasi:
• Radiolokatsiya meteorologiyasi laboratoriyasi
Bo‘limning asosiy vazifalari:
Bo‘lim faoliyati O‘zbekistonda suv resurslari kamchiligini bartaraf etish masalalarini hal etish bilan bog‘liq mustaqil ilmiy yo‘nalishni ishlab chiqish sohasidagi ilmiy va ilmiy-metodik ishlar bilan bevosita bog‘liq. Bulutlarga faol ta’sir ko‘rsatish orqali mintaqaning tog‘ tumanlarida qo‘shimcha jaug‘inlarni jalb qilib, gidrometeorologik jarayonlarga ta’sir ko‘rsatish usullarini ishlab chiqish va takomillashtirish.
Shuningdek, bo‘limning asosiy vazifasi iqlim o‘zgarishi va mintaqaning orografik xususiyatlari bilan bog‘liq yog‘in rejimining gidrometeorologik sharoitlarini o‘rganish masalalari bo‘yicha ilmiy grant va dasturlarni bajarish
Radiolokatsiya meteorologiyasi bo‘yicha tadqiqot masalalari.
Hududning tog‘li tumanlarida qo‘shimcha yog‘in olish maqsadida bulut fizikasi bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazish va bulutlarga faol ta’sir ko‘rsatish usullarini ishlab chiqish.
Respublika iqtisodiyotining suv ehtiyojlarini hisobga olgan holda faol ta’sir ko‘rsatish uchun eng qulay tumanlarni aniqlash maqsadida bulut resurslarini baholash usullarini ishlab chiqish
Bulutlarga ta’sir ko‘rsatish vositalarini joylashtirish uchun qulay sharoitlarni aniqlash maqsadida tog‘ tumanlarining quyi troposferasida gidrometeorologik sharoitlarni tadqiqot qilish.
Do’l jarayonlariga ta’sir ko‘rsatish usullarini ishlab chiqish va takomillashtirish; orografiyaning konvektivli bulutlar va yog’ingarchilik keltiruvchi kataklar dinamikasiga ta’sirini o‘rganish.
Qo‘shimcha yog‘in olish maqsadida faol ta’sir ko‘rsatish samaradorligini baholash. Boshqa ilmiy-tadqiqot tashkilotlari bilan muntazam va anomal holatlarni o‘rganish bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlarini o‘tkazish.
Bo‘lim o‘zining noyob ob’ektlariga metodik rahbarlik qiladi, ularga o‘z faoliyatining profiliga muvofiq metodik yordam ko‘rsatadi.
Bo‘limda olingan tadqiqotlarning asosiy natijalari maqolalar, monografiyalar, usuliy ko‘rsatmalar va boshqa shakllarda e’lon qilinadi.
Bo‘lim natijalarni amaliyotga joriy etish bo‘yicha tadbirlar o‘tkazadi.
Bo‘lim o‘z faoliyatini institutning boshqa bo‘linmalari, shuningdek O‘zgidrometning boshqa tashkilot va muassasalari bilan muvofiqlashtiradi.
Foydalanish sohasi:
Ilmiy-tadqiqot va ilmiy-metodik ishlar natijalarini O‘zgidromet tezkor xizmatiga va ilmiy mehnat, monografiya, usuliy ko‘rsatmalar va tavsiyalar chiqarish orqali Respublika hukumat organlari va iqtisodiyotiga joriy etiladi.
O‘zbekiston Respublikasining do‘lga qarshi muhofaza qilish bo‘yicha ilmiy va tezkor ishlar bilan rahbarlik qilish va muvofiqlashtirishni amalga oshirish. Ularga ishda usuliy yordam ko‘rsatadi.
O‘z faoliyatining profili bo‘yicha ilmiy muassasalar va boshqa idoralar tashkilotlari bilan ishbilarmonlik aloqalarini rivojlantirishda; yig‘ilishlar, konferentsiyalarda ishtirok etish orqali qo‘shma tadqiqotlarni amalga oshirishda, ilmiy yutuqlar sohasida.
Turli usul va asbob-uskunalardan foydalangan holda bulutlar ustidan kompleks ekspeditsiyalik kuzatuvlar o‘tkazish va tashkil etish (usullar: radiolokatsiya, samolyot, er va boshqa).
KUMBEL POLIGONIDA XIZMAT KO‘RSATISH VA KUZATUVLAR GURUHI
Guruhning asosiy vazifalari
Tajriba bazasining nazorat punktlarining Kumbel tog‘ida noyob joylashuvi ko‘chkilar, toshqinlar, toshqinlar va shaharlar kabi xavfli gidrometeorologik holatlarga qarshi kurashish usullarini prognozlash va ishlab chiqish imkonini beradi.
MRL-5 RLSda o‘rnatilgan “Merkom” avtomatlashtirilgan radiolokatsiya tizimi radiolokatsiya axborotini avtomatik yig‘ish, qayta ishlash, tahlil qilish, saqlash va etkazishni ta’minlaydi. Olingan meteorologik tajriba natijalari zamonaviy talablarga muvofiq bajariladi.
Tog‘ relьefining meteorologiya rejimi va bulut tizimiga ta’sirini o‘rganishga qaratilgan meteorologiya nazoratlari majmuasi avtomatik meteorologik ma’lumotlar bilan to‘ldirilgan. 1640 va 2308 metr balandliklarda o‘rnatilgan avtomatik meteostansiyalar meteorologik kattaliklarning sinxron monitoringi bilan ta’minlanib, ob-havo sharoitlarining tez o‘zgarishini qayd etish imkonini beradi.
Radiolokatsiya va avtomatik meteorologiya stantsiyalarining tizimi tomonlardagi qor yig‘ilishining boshlang‘ich va oxirgi davrlarini, shuningdek, qor zahirasi va qish va yoz yog‘ingarchiliklarining taqsimlanishini belgilash imkonini beradi.
Foydalanish sohasi
O‘zbekiston hokimiyati organlari, aholi va manfaatdor tashkilotlarini jadal rivojlanayotgan tog‘ rekreatsiya zonalarida (Amirsoy, Beldirsoy, Chimgan, Charvak) xalq xo‘jaligi ob’ektlaridan foydalanish xavfsizligini oshirish maqsadida gidrometeorologik aorologik ta’yarlik ma’y-ta’lash
Kumbelь poligonida olib borilayotgan gidrometeorologik va radiolokatsion tadqiqotlar rekreatsiya salohiyatini baholash va aholi xavfsizligi va farovonligini ta’minlashda alohida o‘rin tutadi.
Kumbelь poligonining bu imkoniyatlaridan ilmiy-amaliy loyihalarni amalga oshirishda keng foydalanish rejalashtirilgan.
“ARANCHI ” ATMOSFERASINING ER USTKI QATLAMIDA XIZMAT KO‘RSATISH KUZATUVLAR GURUHI
Guruhning asosiy vazifalari
Aranchi yagona baza – qishloq xo‘jaligi, meva-sabzavot ekinlarini rivojlantirishga agrometeorologiya hodisalarining ta’sirini o‘rganadi. Olib borilgan natijalar bo‘yicha Toshkent dengizidagi ob-havo o‘zgarishini monitoring qilish va o‘lchash, er ustidan bulutlarning faol ta’sir etishi, yog‘inlarni ko‘paytirish, suv sarfini o‘lchash va nazorat qilish bo‘yicha zarur yo‘riqnomalar, usullar o‘langan. Agrometeorologik va meteorologik kuzatuvlarning noyob bazasi boshqa davlatlarda o‘xshash bo‘lmaydi.
“SHAXRISABZ” POLIGONIDA XIZMAT KO‘RSATISH VA KUZATUVLAR GURUHI
Guruhning asosiy vazifalari
Shahrisabz bazasining noyobligi poligon bazasida olingan natijalar bilan aniqlanadi, albatta, uch o‘lchamli tuzilmani, bulutlar dinamikasini, uni rivojlantirishdan boshlab taraqqiyot qilishga qadar vaqtinchalik aralikni kuzatish, shuningdek karta-sxema yaratish imki. Olingan karta-sxemalar tahlil qilinib, ularda do‘larni shakllantirish jarayonini bartaraf etish usuli ishlab chiqilib, amaliy qo‘llash uchun taqdim etildi. Natijalar Shahrisabz harbiylashtirilgan do‘lrga qarshi boshqarmasiga topshiriladi. Mazkur noyob baza Maydanak noyob astronomik kuzatish nuqtasiga bulutlarni tarqatish bo‘yicha amaliy xizmatlar ko‘rsatadi.
Gidrometeorologiya jarayonlarining harbiylashtirilgan ta’sir bo‘limi bilan birgalikda konvektivli bulutlarni kuzatish (may-avgust) avtomatlashtirilgan tizimdan foydalangan holda yuqori samarali RLS-da olib borilmoqda. Kelgusida ekin maydonlarini kengaytirish, ishlar samaradorligini oshirish, qurg‘oqchil joylarda yog‘in-qiymatini oshirish, g‘alla ekinlari hosilini oshirish bo‘yicha tajribalar o‘tkazilmoqda.
Meteorologik radar - mintaqadagi yagona radiolokatsion axborot manbai. Bulutlarga ta’sir ko‘rsatish bo‘yicha ilmiy ishlar olib borilmoqda, ob’ektning xodimlari tomonidan Kitab-Samarqand avtomobil yo‘lining ayrim uchastkalarida tumanlarning taqsimlanishi ustidan kuzatuvlar o‘tkazildi. Bugungi kunda ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish uchun foydalanish mumkin bo‘lgan va 2020 yil davomida uzluksiz kuzatuvlar bo‘lgan arxiv mavjud.
Foydalanish sohasi
Monitoring natijalaridan O‘zgidromet tezkor boshqarmalari, O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi, aeroportlar, aholi vazirligi Gidrometeorologiya jarayonlari ta’siri departamenti va Favqulodda vaziyatlar vazirligi foydalanmoqda.
Olingan natijalar amaliy va fundamental ilmiy loyihalarni amalga oshirishda ishtirok etadi va vaqtincha xorijiy va mahalliy ilmiy konferentsiyalar to‘plamlarida, OAK tomonidan tanishilgan ilmiy nashrlarda e’lon qilinadi.
EKSPEDITSIYALIK GLYATSIOLOGIK TADQIQOTLAR GURUHI
Guruhning asosiy vazifalari
Chimgan va Beldersoy shahar chaңg‘i kurortlarida qor ko‘chish holarlarini oldini olish va xavfsizligini ta’minlash, shuningdek, sayyohlik va alpiniston faoliyati bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Uchastkada olingan ma’lumotlar O‘zbekistonning tog‘li tumanlaridagi qirg‘in yig‘ilishlarini o‘rganishda, Charvoq suv omborida suv hajmini prognozlashtirishda, aholini, sanoat ob’ektlari va dam olish zonalarini suvdan himoya qilishda foydalanilanilanilanilanadi. Shuningdek, ob’ektning xodimlari Toshkent-O‘sh yo‘lida Kamchiq ko‘chki bo‘lib o‘tgan Toshkent-O‘sh yig‘ilishlaridan tezkor profilaktika ishlarini amalga oshiradilar.
Foydalanish sohasi:
Poligonda olingan ma’lumotlar « Chimgan » va « Beldersoy » toshqinlari zonalarida sel va qo‘chkilar xavfini olish uchun foydalaniladi. «Quindi-South Portal» temir yo‘li tunneli portali xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha tavsiyalar beriladi. Angren-Pungan gaz quvurining ayrim uchastkalarida ko’chkilar chiqish zonalari aniqlanadi. Poligon negizida Piskom daryosidagi muzliklarni aerofotransport qilish va muzlik buzilishi holatini kuzatish ishlari olib boriladi.
Keyingi yillarda mamlakatimizda strategik muhim ob’ektlar sifati monitoringi amalga oshirilmoqda: Angren-Pop magistral gaz tarmog‘i, Toshkent-Osh to‘g‘risidagi aylanma yo‘l, Qamchiq do‘stida qurilishga qarshi ishlar.
Olingan natijalar amaliy va fundamental ilmiy loyihalarni amalga oshirishda ishtirok etadi va doimo xorijiy va mahalliy ilmiy konferentsiyalar to‘plamlarida, OAK tomonidan tanishilgan ilmiy nashrlarda e’lon qilinadi.
DISSERTATSIYALARNI HIMOYA QILISH BO‘YICHA ILMIY KENGASHI
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida ”,“ Kadrlar tayyorlash bo‘yicha milliy dastur to‘g‘risida ” gi qonunlariga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining UP-4958 Oliy o‘qishdan keyingi ta’lim tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida “gi 16 yil 2017 fevraldagi Farmoni bilan, gidrometeorologiya sohasida yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012 yil 28 dekabrdagi № 365 va 2017 yil 22 maydagi « Yuqoridan keyingi ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida » gi jahon standartlari talablariga muvofiq ikki ilmiy mutaxassislik bo‘yicha ilmiy darajalar olish uchun dissertatsiyalarni himoya qilish bo‘yicha Ilmiy Kengash faoliyat yuritmoqda:
Oliy ta’lim muassalaridan keyingi ta’lim instituti
O‘zgidromet ilmiy-tadqiqot gidrometeorologiya institutida 2012 yildan boshlab asosiy doktorantura, doktorantura va mustaqil izlanuvchi tizimi kiritilgan bo’lib unda yo’nalishlardan:
11.00.03 — Quruqlik gidrologiyasi. Suv resurslari. Gidrokimyo
11.00.04 — Meteorologiya. Iqlimshunoslik. Agrometeorologiya
Ilmiy kengash raisi g.f.d. V.E.Chub
Ilmiy kengashning ilmiy kotibi k.f.n. B.E.Nishonov
